Οι βιταμίνες είναι οργανικές ουσίες (είδος χημικών ουσιών) που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και τη διατήρηση του οργανισμού. Ανακαλύφθηκαν από κοινού από τον Ολλανδό ιατρό Κρίστιαν Άικμαν και τον Άγγλο βιοχημικό Χόπκινς και έλαβαν την ονομασία τους από το βιοχημικό Casimir Funk το 1911.
Η λέξη «βιταμίνη» έχει τις ρίζες της στη λατινική λέξη “vita” που σημαίνει ζωή. Η ονομασία τους δεν είναι τυχαία γιατί οι βιταμίνες είναι ζωτικής σημασίας στο σχηματισμό ενζύμων και σε μεταβολικά μονοπάτια του οργανισμού σε κυτταρικό επίπεδο. Οι βιταμίνες δεν έχουν θερμιδική αξία. Ο ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να συνθέσει από μόνος του τις βιταμίνες που χρειάζονται για το αναπτυσσόμενο παιδί (με εξαίρεση τη βιταμίνη D). Επομένως οι βιταμίνες θα πρέπει να λαμβάνονται μέσω της διατροφής. Ο οργανισμός χρειάζεται τις βιταμίνες σε πολύ μικρές ποσότητες για αυτό και μια ισορροπημένη διατροφή καλύπτει τις απαραίτητες ανάγκες.
Ποιες είναι οι κύριες κατηγορίες βιταμινών;
Οι βιταμίνες διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τις λιποδιαλυτές βιταμίνες (Α, D, E και K) και τις υδατοδιαλυτές βιταμίνες. Οι υδατοδιαλυτές βιταμίνες περιλαμβάνουν: τις βιταμίνες του συμπλέγματος B (Β1, Β2, Β3, Β5, Β6, Β12), τη βιοτίνη, το φυλλικό οξύ και τη βιταμίνη C. Οι λιποδιαλυτές βιταμίνες αποθηκεύονται στον οργανισμό ενώ οι υδατοδιαλυτές όταν λαμβάνονται σε μεγαλύτερες ποσότητες από αυτές που χρειάζεται ο οργανισμός αποβάλλονται στα ούρα.
Ποιος είναι ο βασικός ρόλος των κύριων βιταμινών στον οργανισμό και σε ποιες τροφές περιέχονται;
Η βιταμίνη Α προάγει την φυσιολογική ανάπτυξη, αύξηση και επιδιόρθωση των ιστών και των οστών. Βοηθά επίσης στην υγεία των ματιών, του δέρματος καθώς και στην ανοσολογική απάντηση. Τροφές πλούσιες σε βιταμίνης Α είναι: το συκώτι, ο κρόκος του αυγού και το βούτυρο. Η προβιταμίνη Α (beta-carotene), που αποτελεί άλλη μορφή της βιταμίνης Α, βρίσκεται στα καρότα, τις γλυκοπατάτες και τα πράσινα λαχανικά.
Σύμπλεγμα της οικογένειας των βιταμινών Β , βοηθούν στο μεταβολισμό, την παραγωγή ενέργειας και στην καλή υγεία του κυκλοφορικού και του νευρικού συστήματος. Τροφές πλούσιες σε βιταμίνες Β είναι: το κρέας, το κοτόπουλο, το ψάρι, τα καρύδια, τα αυγά, το γάλα, τα φασόλια, η σόγια.
Η βιταμίνη C προάγει την υγεία των μυών, του συνδετικού ιστού και του δέρματος. Καλές πηγές βιταμίνης C είναι: τα εσπεριδοειδή, οι φράουλες, τα ακτινίδια, οι ντομάτες και τα πράσινα λαχανικά όπως το μπρόκολο.
Η βιταμίνη D προάγει τον σχηματισμό των οστών και των δοντιών και βοηθά στην απορρόφηση του ασβεστίου από τις τροφές. Τροφές πλούσιες σε βιταμίνη D είναι: το γάλα, τα λιπαρά ψάρια όπως ο σολομός και το σκουμπρί. Η καλύτερη πηγή βιταμίνης D είναι το φως του ήλιου.
Χρειάζεται να δίνουμε στα παιδιά βιταμίνες;
«Γιατρέ το παιδί μου δεν τρώει τίποτα μπορείτε να μου δώσετε βιταμίνες να του ανοίξουν την όρεξη». Πολύ συχνά ο παιδίατρος έρχεται αντιμέτωπος με αυτή την ερώτηση από μια αγχωμένη, ανήσυχη και προβληματισμένη μητέρα. Η απάντηση είναι ότι οι βιταμίνες δεν αντικαθιστούν την τροφή και ούτε ανοίγουν την όρεξη στα παιδιά. Πρέπει να χορηγούνται με προσοχή όταν ο παιδίατρος του παιδιού σας το εισηγηθεί.
Σύμφωνα με τις πρόσφατες οδηγίες Διεθνών Οργανισμών όπως της Αμερικάνικης Παιδιατρικής Εταιρείας τα συμπληρώματα βιταμινών δεν χρειάζεται να δίνονται στα περισσότερα υγιή παιδιά που μεγαλώνουν φυσιολογικά.
Μια ισορροπημένη διατροφή που περιλαμβάνει τις τέσσερις βασικές ομάδες τροφίμων είναι αρκετή για να καλύψει τις ανάγκες των παιδιών σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Οι τέσσερις βασικές κατηγορίες τροφίμων είναι οι πιο κάτω:
Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα όπως το τυρί και το γιαούρτι (χαμηλά σε λιπαρά γαλακτοκομικά προϊόντα δίνονται μετά την ηλικία των 2 ετών).
Φρέσκα φρούτα και λαχανικά.
Τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνη όπως το κοτόπουλο, το ψάρι, το κρέας, τα αυγά.
Δημητριακά όπως ψωμί, βρώμη, ρύζι.
Σε ποιες περιπτώσεις χρειάζεται να χορηγήσουμε στα παιδιά βιταμίνες;
Η χορήγηση βιταμινών σε μορφή σκευάσματος μπορεί να είναι χρήσιμη για το παιδί σας στις εξής περιπτώσεις:
Το παιδί πάσχει από κάποια χρόνια αρρώστια (π.χ κυστική ίνωση, σύνδρομο δυσαπορρόφησης κλπ) ή έχει αλλεργία σε κάποιο τρόφιμο που δεν μπορεί να αντικατασταθεί η διατροφική του αξία με κάποια άλλη τροφή.
Αν το παιδί σας ακολουθεί αυστηρή χορτοφαγική δίαιτα (vegan diet).
Το παιδί έχει καθυστέρηση στη σωματική και νοητική του ανάπτυξη.
Συζητήστε με το παιδίατρό σας αν σας προβληματίζει το γεγονός ότι το παιδί σας δεν τρέφεται επαρκώς. Σε αυτές τις περιπτώσεις θα ακολουθήσει ένα λεπτομερές ιστορικό για τη διατροφή του παιδιού και ακολούθως ο έλεγχος της ανάπτυξής του. Μπορεί να σας συμβουλέψει ο παιδίατρός σας να χορηγήσετε βιταμίνες για περιορισμένο χρονικό διάστημα με ταυτόχρονες προσπάθειες βελτίωσης των σιτιστικών συνηθειών του παιδιού. Τις περισσότερες φορές τα παιδιά δεν τρώνε φαγητό γιατί καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες από τα λεγόμενα «φαγητά περιπτέρου» όπως γαριδάκια, ζαχαρωτά, πατατάκια και άλλα.
Χρειάζεται το παιδί μου να λαμβάνει Βιταμίνη D προληπτικά;
Σύμφωνα με τις τελευταίες οδηγίες Διεθνών Οργανισμών συνίσταται η χορήγηση βιταμίνης D καθημερινά σε βρέφη που θηλάζουν αποκλειστικά (δόση χορήγησης 400 μονάδες- IU- καθημερινά). Η οδηγία αυτή απορρέει από μελέτες που ανέδειξαν τη στατιστικά σημαντική μεγαλύτερη συχνότητα της ραχίτιδας (ασθένειας που προκαλείται από ανεπάρκεια της βιταμίνης D) στα αποκλειστικά θηλάζοντα παιδιά σε σχέση με τα παιδιά που δε θηλάζουν. Η χορήγησή της βιταμίνης D δίνεται μέχρι το παιδί να αρχίσει να τρώει στερεές τροφές εμπλουτισμένες με βιταμίνη D και λαμβάνει επίσης γάλα σε μορφή φόρμουλας στην ποσότητα τους 1 λίτρου.
Προληπτική χορήγηση βιταμίνης D δίνεται επίσης σε βρέφη που γεννήθηκαν πρόωρα συνήθως τον πρώτο χρόνο ζωής.
Σε ποιες περιπτώσεις χρειάζεται η χορήγηση συγκεκριμένων βιταμινών;
Παιδιά που πάσχουν από ιλαρά χορηγείται μία ή δύο δόσεις βιταμίνης Α ανάλογα με τη χώρα (οδηγίες Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας)
Χορήγηση βιταμίνης Κ σε όλα τα νεογέννητα για την πρόληψη αιμορραγικής νόσου των νεογνών.
Σε παιδιά με αυστηρά χορτοφαγική δίαιτα χορηγείται βιταμίνη B12.
Μπορεί η υπερδοσολογία βιταμινών να προκαλέσει πρόβλημα στον οργανισμό του παιδιού;
Οι λιποδιαλυτές βιταμίνες (βιταμίνες A, D, E και K) μπορεί να είναι τοξικές αν το παιδί λάβει σε μεγαλύτερες ποσότητες από αυτές που συνιστώνται ως επιτρεπόμενη ημερήσια ποσότητα γνωστή με τον αγγλικό όρο recommended dietary allowance (RDA). Υπερκατανάλωση βιταμίνης D μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του ασβεστίου στο αίμα με επακόλουθα καρδιακές, νεφρικές, γαστρεντερικές και νευρομυικές διαταραχές. Η βιταμίνη Α είναι τερατογόνος στην εγκυμοσύνη.
Η βιταμίνη Ε σε μεγάλες ποσότητες αυξάνει τη θνησιμότητα από διάφορες άλλες αιτίες θανάτου.
Η τοξικότητα από τις υδατοδιαλυτές βιταμίνες είναι σπάνια. Υπερκατανάλωση βιταμίνης C μπορεί να οδηγήσει σε πονοκέφαλο, ναυτία, διάρροιες και κράμπες. Επίσης κατανάλωση βιταμίνης C σε τιμές 10 -25 φορές μεγαλύτερες από τη συνιστώμενη ημερήσια δόση μπορεί να οδηγήσουν σε νεφρολιθίαση (πέτρες στα νεφρά).
Πολλά σκευάσματα κυκλοφορούν με τη μορφή καραμέλας. Πρέπει να είστε πολύ προσεκτικοί στη φύλαξη των βιταμινών σε ένα ντουλάπι που δεν μπορεί να έχει πρόσβαση ένα παιδί για να αποφύγετε δυσάρεστες καταστάσεις δηλητηρίασης.
Επιπλέον, ορισμένες βιταμίνες μπορούν να αλληλοεπιδράσουν με φάρμακα που λαμβάνει το παιδί σας για αυτό συνίσταται να αναφέρετε το ιστορικό του παιδιού σας με λεπτομέρεια στο γιατρό σας.
Συμπεράσμα
Τα τρόφιμα είναι η καλύτερη πηγή βιταμινών. Τακτικά γεύματα και σνακ μπορεί να παρέχουν όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται τα παιδιά. Παρόλο που πολλά μικρά παιδιά είναι επιλεκτικοί στο φαγητό τους, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχουν έλλειψη βιταμινών. Οι ποσότητες βιταμινών που χρειάζεται ένας αναπτυσσόμενος οργανισμός είναι πολύ μικρές και σπάνια δεν μπορούν να καλυφθούν από τη διατροφή εκτός αν το παιδί πάσχει από κάποιο χρόνιο νόσημα που επιβάλλει τη χορήγησή τους. Αγαπητοί γονείς εσείς έχετε στα χέρια σας το πρόγραμμα διατροφής του παιδιού σας. Το σημαντικότερο από όλα είναι να θέσετε από την αρχή ορθά θεμέλια. Κανένα συμπλήρωμα βιταμινών δεν μπορεί να αντικαταστήσει μια υγιεινή ισορροπημένη διατροφή.
Δρ Ελισάβετ Ευσταθίου, Παιδίατρος
